لوح گلین شش هزار ساله
سند همکاری تجاری ازبکی و شوش در هزاره چهارم پیش از میلاد
اُزبکی یکی از روستاهای کوچک غرب استان البرز است اما شهرتی جهانی دارد. خشت گِلین نه هزارساله آن در موزه سازمان ملل متّحد، روایتگر دیرپایی مدنیّت در ایران است و شهر مادی یک کیلومتر در یک کیلومتر آن که مشابه اش تاکنون در هیچ یک از محوطه های باستانی منسوب به مادها دیده نشده است. در مجموع آثاری از هزاره هفتم پیش از میلاد مسیح تا دوره اسلامی (ایلخانیان) در این محوطه وجود دارد. به همین جهت، دکتر یوسف مجیدزاده چهره ماندگار باستان شناسی ایران از تعبیر «دانشگاه باستان شناسی» برای ازبکی استفاده می کند؛ چون سیر باستانی نه هزار ساله ای در ده تپّه آن قابل مشاهده است.
استاد مجیدزاده سرپرست گروه کاوش در محوطه باستانی ازبکی، در یکی از روزهای سرد پاییزی سال 1378 خورشیدی، یک لوح گِلی باستانی را در «مارال تپه» محوطه ازبکی کشف کرد که با مطالعه آن نتایج شگفت انگیزی به دست آمد. مارال تپه از اواسط هزاره چهارم پیش از میلاد این سند افتخارآمیز را در دل پر راز خویش حفظ کرده و آن را پس از گذشت این هزاره های طولانی به مردم فرهنگ دوست ایران هدیه کرده است. این لوح گلین بیشتر شبیه گل نبشته های دوران آغاز عیلامی است که ارقام و نشانه های آن تا کنون مشاهده نشده است.
به نظر می رسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد. در آن، ارقام بیشتر به صورت سوراخ های کوچک گِرد در اثر ناخن و یا وسیله ای مانند آن ایجاد شده و قبل از باز کردن حساب مجدّد به کمک خطی افقی حساب پیشین را به اصطلاح بسته اند. ورز گِل چنان به خوبی انجام گرفته که جنس آن به طور کامل فشرده و سخت شده است و حتّی یک حباب هر چند کوچک هوا هم در سطح لوح به چشم نمی خورد. شکل لوح احتمالاً راست گوشه است. طول این قطعه در حالت کنونی 7/6 و عرض آن 7/5 سانتیمتر است اما به نظر می رسد که در اصل ابعادی به مراتب بیشتر از این داشته است. ضخامت لوح در حدود یک سانتیمتر است و نگاهی به پشت آن نشان میدهد که یک بار بر آن چیزهایی نوشته شده اما پیش از خشک شدن لوح، سطح آن را صاف کرده یا به عبارت دیگر پاک کرده اند.
این لوح به همراه پیکره و سفال لب واریخته ای که از سکویی واقع در غرب برش حفاری مارال تپه به دست آمده، دست کم بر وجود نوعی ارتباط تجاری میان شوش باستان واقع در استان خوزستان و محوطه باستانی ازبکی در استان البرز دلالت می کند.با احتساب فاصله مکانی این مناطق می توان به شگفتی و اهمیت موضوع پی برد. در سال 1380ش مقالهای از «فرانسوا والا» زبان شناس فرانسوی در یکی از مجله های تخصصی زبان شناسی فرانسه در معرفی این لوح به چاپ رسیده است.
منابع: یوسف مجیدزاده، نخستین و دومین فصل حفریات باستان شناختی در محوطه ازبکی، ص 57؛ همان، گزارش سومین فصل کاوش های باستان شناختی محوطه ازبکی، ص 5؛ پژوهشنامه ادارهکل میراث فرهنگی استان تهران، دفتر سوم، ص 279؛ روزنامه آزاد، ش 215، ص 1.
نشر نخست این مقاله در: نوروزنامه: ویژه نامه نوروزی روزنامه اطلاعات، دوشنبه 24 اسفند 1394، ص 35.
توضیح ضروری: لوح گلین به دست آمده از محوطه باستانی ازبکی واقع در شهرستان نظرآباد از توابع استان البرز، متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد است. با این اوصاف عنوان «لوح گلین شش هزار ساله» صحیح است.
